SRON stuurt filterwiel en kalibratiesysteem XRISM-telescoop naar Japan

Onze aardatmosfeer houdt röntgenstraling uit het heelal tegen, waar mensen en dieren erg blij mee zijn, omdat het schadelijk kan zijn voor alles dat leeft. Maar astronomen lopen door die beschermende atmosfeer veel informatie mis over bijvoorbeeld zwarte gaten, ijle materie tussen clusters van sterrenstelsels, supernovae en kosmische deeltjes. Gelukkig bieden ruimtetelescopen uitkomst. In 2023 lanceert de Japanse ruimtevaartorganisatie de röntgensatelliet XRISM naar een baan om de Aarde. SRON draagt daar samen met de Universiteit van Genève aan bij met een filterwiel en het bijbehorende kalibratiesysteem.

Op 9 juni stuurt SRON het filterwiel plus een reservekopie op naar Japan, waar alle onderdelen van XRISM worden samengebouwd. Een team van SRON voert daar in september nog een aantal testen uit op het filterwiel, dat volgend jaar in de telescoop wordt gemonteerd. ‘Vanwege Corona heeft alles anderhalf jaar vertraging opgelopen,’ zegt engineer Martin Grim, lid van het team dat naar Japan gaat. ‘We wilden de instrumenttesten daar eigenlijk al in mei 2020 uitvoeren en XRISM zou in 2022 al de ruimte in gaan.’

Het filterwiel draait verschillende filters voor de röntgencamera van XRISM, zodat astronomen de helderheid en golflengte naar wens kunnen wegfilteren. Zo zullen ze het molybdeen grijsfilter gebruiken als een ster of zwart gat teveel röntgenstraling afgeeft en kiezen ze het beryllium- of polyimide-aluminium-filter om bepaalde golflengtes te blokkeren. Een licht-radioactief ijzer-55 filter zit in het filterwiel ter kalibratie van de camera. IJzer-55 zendt continu een bekend röntgenspectrum uit dat dient als referentiepunt. Het kalibratiesysteem bevat bovendien modulerende röntgenbronnen—Modulated X-ray Source (MXS)—die een referentiespectrum verschaffen. Het Nederlandse bedrijf Photonis heeft deze MXS-units aan SRON geleverd.

De Nederlandse bijdrage wordt mogelijk gemaakt door het Netherlands Space Office.