Loss of Hitomi great blow to international space research

{lang en}

Loss of Hitomi great blow to international space research After a perfect launch on 17 February and a few weeks of excellent operations the Japanese space telescope Hitomi was considered to be lost yesterday. A fault in the orientation of the satellite probably led to considerable damage to the space telescope. This is a great blow to international space research. In the few weeks that Hitomi was operational the space telescope produced spectacular observations.

{/lang}

{lang nl}

Na een perfecte lancering op 17 februari en een paar weken waarin hij uitstekend functioneerde, is de Japanse ruimtetelescoop Hitomi gisteren opgegeven oor het Japanse ruimteagentschap JAXA. Als gevolg van (vermoedelijk) een fout in de standregeling (de richting van de satelliet) heeft de ruimtetelescoop onherstelbare schade opgelopen. Dit betekent een groot verlies voor het internationale ruimteonderzoek. In de korte tijd dat Hitomi operationeel was, heeft de ruimtetelescoop spectaculaire resultaten opgeleverd.

{/lang}

astroh

Hitomi – ontwikkeld voor het meten van heel heet gas (10 miljoen graden) in clusters van melkwegstelsels, en van straling die vrijkomt in de nabijheid van zwarte gaten. – kende half februari een probleemloze lancering. Na de lancering werd de ruimtetelescoop gedurende 5-6 weken onderworpen aan een serie tests. Deze test moesten onder meer zeker stellen dat de oriëntatie (standregeling) van de satelliet in orde was en dat zonnepanelen functioneerden. Dit verliep allemaal uitermate voorspoedig en vervolgens werden de vier instrumenten van Hitomi (voorheen bekend als ASTRO-H) een voor een aangezet.

Uitklaparm
Onderdeel van het aanzetten van de instrumenten was het uitklappen van een 6 m lange uitklaparm . Ook moest worden geverifieerd dat het koelsysteem van de hoge-resolutie spectrometer, die tot het absolute nulpunt gekoeld moest worden, de lancering overleefd had. Voor dit laatste instrument heeft Europa onder leiding van SRON een set filters en een röntgenkalibratiebron ontwikkeld.

Ook het activeren van deze systemen verliep uitermate voorspoedig en Hitomi kon al waarnemingen doen tijdens het aanzetten van de instrumenten.

Problemen
Op 26 maart ontstonden er echter problemen. Verschillende sensoren die de oriëntatie van de ruimtetelescoop bepalen, gaven tegenstrijdige informatie. Dit had tot gevolg dat de ruimtetelescoop langzaam om zijn as begon te draaien. Toen de computersystemen van de ruimtetelescoop dit registreerden, trad een automatisch beveiligingssysteem in werking dat de oriëntatie van Hitomi met stuurraketjes moest herstellen, met de zonnepanelen in het zonlicht. Door een fout in dit systeem lukte dit niet en nam de rotatiesnelheid van de ruimtetelescoop toe.. Hierdoor braken de zonnepanelen en vermoedelijk ook de uitklapbare arm af.

Het Japanse ruimteagentschap JAXA koesterde nog enige tijd hoop dat de vluchtleiding weer controle over de ruimtetelescoop zou kunnen verkrijgen en deze weer in een stabiele configuratie zou kunnen terugbrengen. Maar inmiddels is duidelijk geworden dat dit niet mogelijk is. Op 28 april 2016 heeft JAXA de missie dan ook moeten opgeven.

Unieke resultaten
Dit is een groot verlies voor het internationale ruimteonderzoek. In de paar weken na de lancering heeft de ruimtetelescoop al unieke resultaten opgeleverd. Het lukte bijvoorbeeld om voor het eerst met grote nauwkeurigheid de turbulentie in het hete gas van het Perseus-cluster te meten. Dat is van groot belang voor het bepalen van de totale massa van deze en andere clusters. Deze eerste resultaten zijn inmiddels geanalyseerd en ter publicatie aangeboden in een vooraanstaand vaktijdschrift.

De eerstvolgende mogelijkheid om dit onderzoek voort te zetten is pas in 2028, het jaar waarin Athena (Advanced Telescope for High Energy Astrophysics) , door de Europese ruimtevaartorganisatie ESA gelanceerd wordt. SRON levert voor deze missie de detector. De röntgenspiegels worden ook in Nederland ontwikkeld (door cosine research). De komende periode wordt bekeken of er mogelijkheden zijn om dit baanbrekende onderzoek ook op kortere termijn voort te zetten.